İlk kez Almanya'da uygulanan emeklilik sistemleri başlıca iki model üzerine inşa ediliyor. Bunlardan ilki 'önceden belirlenmiş prim' ikincisi ise "önceden belirlenmiş yardım modelleri. İşte Almanya'dan Rusya'ya, Japonya'dan Amerika'ya kadar dünya emeklilik sistemleri...
İlk kez Almanya'da 19. yüzyılın sonlarında uygulanmaya başlanan Bireysel Emeklilik sistemlerinin oturmasında endüstriyelleşmenin büyük payı var. Geniş bir kitlenin ücret almaya başlaması ve insanların bu ücretlerini tasarrufa yönlendirmesi de süreci hızlandıran bir diğer gelişme. İkinci etken ise yoksul ve yaşlı insan sayısının artması. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde özel emeklilik fonları, kurumsal yatırımcı özellikleri ve piyasalara uzun vadeli fon sağlayan kurumlar olmaları nedeniyle büyük önem taşıyor.
HEDEF SORUNLARI ÇÖZMEK
Emeklilik fonlarının dünyada en çok tercih edilme sebepleri ise sosyal güvenlik sistemlerinde ortaya çıkan ve çıkması muhtemel olumsuzlukları ortadan kaldırmak. Özellikle gelişmiş ekonomilerde sosyal güvenlik sistemlerinin aktif, pasif dengelerinin bozulmaya başlaması bu alanda reformların yapılmasını da beraberinde getirdi. Gelişmekte olan ülkelerde ise reform ile bireylere daha nitelikli ve daha yüksek düzeyde sosyal güvenlik hizmetinin verilmesi amaçlanıyor.
İKİ MODEL UYGULANIYOR
Değişik ülke sistemleri incelendiğinde başlıca iki modelin uygulandığı görülüyor. Bunlardan ilki 'Önceden belirlenmiş prim' ikincisi ise 'Önceden belirlenmiş yardım' (aylık) modelleri. Batı Avrupa'da özellikle İngiltere ve Almanya'da, önceden belirlenmiş aylık modeli yaygın biçimde uygulanıyor. Bu modelde aylık miktarı önceden belirlenmiş bir formüle göre hesaplama yapılıyor. Aylıkların miktarı ve düzeyi fonlara göre değil de benimsenmiş hesaplama yöntemine göre belirleniyor. Emeklilik fonları işletilmeden bağımsız bir kurum tarafından işletiliyor. İngiltere ve ABD'de uygulanan sistemin temeli bu modele dayanıyor. Bazı ülkelerde ise işletmenin bilançosu kapsamında emeklilik fonları var. Almanya, Japonya ve Avusturya'da bu sistem benimsenmiş durumda.
ZORUNLU SİSTEM
Bazı ülkelerde BES'e girip girmemek katılımcıların tercihlerine bırakılmışken bazı ülkelerde ise sisteme girmek zorunlu tutuldu. Şili, Uruguay, Bolivya ve Meksika gibi ülkelerde BES'in zorunlu olduğu ülkeler. Zorunluluk esasına dayalı BES genel olarak Güney Amerika ve Doğu Avrupa ülkelerinde uygulanıyor. Bu ülkelerin ortak özelliği ise gelişmekte olan ülkeler olmaları.
AVUSTRALYA:
Avustralya 150 milyar dolarlık bir sisteme sahip olan ülkelerden. 2010'lu yıllarda 65 yaş ve üstü Avustralyalılar'ın sayısı 1 milyona yakın bir artış gösterdi. Emekli aylığı ödemeleri (İşverenden gelen bir maaşın yüzde 9.5'i) 1992'den beri zorunlu. İki haftada bir verilen emekli maaşlıları, bekarlar için 776.70 Avustralya doları aile üyeleri için ise 585.50 Avustralya doları tutarında bir maksimum ödeme alınabiliyor.
ALMANYA:
Alman sosyal yardım sisteminin özünde, birçok işçinin ödediği kapsamlı sosyal güvenlik sistemi, sağlık yardımı, işsizlik sigortası ve emeklilik sigortasını var. Sistemin tüm bu bölümlerine, sağlık hizmetleri için maaşın yaklaşık yüzde 15.5'i, istihdam sigortası için yüzde 3, hemşire bakımı sigortası, çocuksuzlar için yüzde 2.2 veya yüzde 1.95, emeklilik sigortası için yüzde 18.9 alınıyor. Bu rakamların büyük bölümü işveren ile paylaşılıyor. Reçeteler ve gözlükler sistem tarafından kapsanıyor. Emeklilik sonrası bireyler net gelirin yarısı ila üçte ikisini emekli maaşı olarak alırlar. 1964 sonrası doğan herkes için normal emeklilik yaşı 67. Almanya'da erkekler için ortalama aylık emekli maaşı bin 52 euro, Doğu Almanya eyaletlerinde ise bu rakam bin 6 euro. Kadınlar için ortalama rakamlar ise 705 euro ve 521 euro.
JAPONYA:
Yaklaşık dört Japon'dan biri 65 ya da üzeri. Bu oranın 2025 yılına kadar üçte bire yükseleceği bekleniyor. Önümüzdeki yıllarda, emekliliğin faturasını ödemek yaşı küçüklere düşecek. OECD verilerine göre, 2012 yılında, tam emeklilik aylığı yılda 786.500 Yen. Düşük gelirli konut sakinlerine yönelik yakıt ödeneği veriliyor. 75 yaş ve üzeri kişiler, yüksek geliri olmadıkça tıbbi masraflarının yüzde 10'unu üstleniyor.
RUSYA:
Rusya'da yasal emeklilik yaşı Avrupa standartlarına göre erken. Erkekler için 60, kadınlar için 55 yaşında. Kaç yıldır çalıştığına göre emeklilerin ne kadar para aldığını belirleyecek yeni bir puan tabanlı sistem devreye girdi. Ülke çapında ortalama emeklilik aylığı yaklaşık 11 bin ruble. Ortalama maaşın üçte birinden az. Bazı bölgelerde özel ödenekler var. Moskova şehir yönetimi emekli aylığı en az 12 bin rubleye ulaştırıyor.
ABD:
Çok karmaşık ve özel bir sisteme sahip ABD'de Washington DC Emeklilik Hakları ve Emeklilik Politikası Merkezi'nin rakamlarına göre 65 yaş üstü nüfusun yarısından fazlasının yıllık geliri 20 bin 380 dolardan az. Çoğu ABD emeklisi, insanların doğrudan vergilendirme yoluyla katkıda bulunduğu federal bir sosyal sigorta programı olan sosyal güvenlikten gelir elde ediyor. Emekli işçiler için kazanç ise 15 bin 132 dolar civarında seyrediyor.