Bazı vakıf üniversitelerinin zorunlu staja tabi öğrencilerin aylık 6.37 TL ile 38.2 TL arasında değişen sigorta primlerini ödemekten kaçındıkları şikayetleri geliyor. Bu da öğrencilerin borç sürprizi ile karşılaşmalarına neden oluyor. Çünkü düzenlemede 'ödenek' ifadesi yer alıyor ve bu da devlet okulları diye algılandığı için vakıf üniversitelerinin de primi ödeyeceğinin netleştirilmesi gerekiyor.
Okullarda yeni öğretim dönemine başlanırken, bazı özel üniversitelerin öğrencileri, yaz döneminde staj yaptıkları sırada sigorta primlerinin üniversiteleri tarafından karşılanmadığını belirterek bu konudaki yasal haklarının ne olduğunu soruyor.
Zorunlu staja ilişkin hususlar 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile düzenleniyor. 3308 sayılı kanun, 2011 yılına kadar sadece meslek lisesi öğrencilerini kapsıyordu. Fakat 2011 yılında çıkarılan 6111 sayılı torba kanunla "mesleki ve teknik eğitim yapan yüksek öğretim kurumları" da 3308 sayılı kanun kapsamına alındı. Bu yasa kapsamına alınmak, zorunlu staja tabi öğrenciye birtakım yasal haklar sağlarken, okul ve işyerlerine de yükümlülükler getiriyor.
Daha önce sigorta yaptırma ve ücret ödeme zorunluluğu bulunmayan üniversite öğrencileri, 25 Şubat 2011 tarihinden sonra meslek lisesi öğrencilerine sağlanan haklara kavuştu. Mesleki ve teknik eğitim veren liseler ile yüksek öğretim kurumlarının öğrencilerinin zorunlu stajları sırasında sigorta primlerinin okullarınca karşılanması gerekiyor.
YASADAKİ TANIMDA BOŞLUK BULUNUYOR
Kanun, bu amaçla her yıl lise öğrencileri için Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine, yükseköğretim kurumlarındaki öğrenciler için de bağlı oldukları üniversitelerin bütçesine ödenek konulmasını öngörüyor.
Ancak yasanın tanımında vakıf üniversitelerinde okuyan öğrenciler açısından boşluk bulunuyor. Yasada devlet üniversitesi-özel üniversite ayrımı yapılmıyor. Fakat "ödenek konulur" ibaresiyle de daha çok devlet üniversitelerini işaret ediyor görünüyor.
Bununla birlikte çoğu özel üniversite zorunlu staja tabi öğrencilerinin primlerini kendisi ödüyor. Kimi özel üniversite ise yasadaki tanım boşluğu nedeniyle prim ödemekten kaçınıyor. Primleri ödenmeyen öğrenciler prim borçlusu durumuna düşüyor.
YÖNLENDİRİRSE PRİM ÖDEMEK ZORUNDA
Öğrencilerin mağduriyet yaşamaması açısından özel üniversitelerle ilgili olarak yasadaki tanımın daha açık hale getirilmesi gerekiyor.
Üniversitelerdeki tüm stajlar 3308 sayılı kanun kapsamına girmiyor. Her şeyden önce, ilgili yüksekokul veya fakültenin statüsünde zorunlu staj olduğunun belirtilmesi koşulu aranıyor. Zorunlu olmadan staj yapan öğrencilere ücret ödenmesi veya sigorta yaptırılması gerekmiyor. Fakat üniversite, zorunlu olmasa bile staja yönlendirmiş olduğu öğrencisi için sigorta primi ödemek zorunda.
Zorunlu staj yapan öğrenciler için brüt asgari ücretin yüzde 50'si üzerinden prim ödenmesi gerekiyor. Anne-babası tarafından bakmakla yükümlü olunan öğrenciler için yüzde 1 oranında, bakmakla yükümlü olunmayan öğrenciler için ise yüzde 6 oranında prim ödenmesi gerekiyor. Bu da mevcut asgari ücret üzerinden aylık 6.37 TL ile 38.20 TL arasında değişiyor.
STAJ ÜCRETİ VERGİYE TABİ DEĞİL
Asgari ücreti aşmayan stajyer ücretinden gelir ve damga vergisi alınmıyor. Asgari ücretin üzerinde ödeme varsa aşan kısımdan vergi kesiliyor. Zorunlu staja tabi olmayan öğrencilere yapılan ödemeden ise asgari ücretin altında olsa bile vergi kesintisi yapılması gerekiyor. Aylık 500 TL ödenmişse bunun yüzde 15'i olan 89,03 TL gelir vergisi ve binde 7.59'u oranında 4.50 TL damga vergisi ödenmesi zorunlu.
STAJ PRİMİ EMEKLİLİĞE FAYDASIZ
Staj yapan öğrenciler için sadece iş kazası ve meslek hastalığı ile Genel Sağlık Sigortası primleri alınıyor. Bunlara sosyal güvenlik mevzuatında kısa vadeli sigorta kolları deniliyor. Staj yapılırken ödenen bu sigortaların emekliliğe faydası yok. Emeklilik açısından sigorta başlangıcı olarak kabul edilebilmesi için malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarını kapsayan uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin prim ödenmeli.
STAJYER KABUL ETMEYEN İŞLETMELER CEZA ÖDER
Staj dönemlerinde öğrencilerin en büyük sıkıntılarından birini staj yapabilecekleri işyerini bulmak oluşturuyor. Kimi işyerleri staj yaptırmaktan kaçınıyor.
Yasaya göre, 10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler çalıştırdıkları personel sayısının yüzde 5'inden az olmamak üzere staj yaptırmak zorunda. Öğrenci sayısının tespitinde kesirler tam sayıya tamamlanır. Örneğin 10 işçisi olan bir işveren 1 öğrenciye, 100 işçisi olan işveren ise en az 5 öğrenciye staj yaptırmak zorundalar.
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından mesleki eğitim kapsamına alınan ancak staj yaptırmayan işletmelerin, staj yaptırmaları gereken her öğrenci için eğitim süresince her ay net asgari ücretin 1/3'ü oranında (333 TL) ceza ödemeleri gerekiyor. Personel sayısı 20'den fazla olan işletmelerin ise net asgari ücretin 2/3'ü oranında (667 TL) ceza ödemeleri söz konusu. Örneğin 10 öğrenciye staj yaptırması gereken 20'den fazla personeli olan bir işyerinin ayda 6 bin 667 TL'yi Milli Eğitim Bakanlığı saymanlık hesabına yatırması gerekecek.
"ÖDENEK YOK, ÜCRET ÖDEYEMİYORUM"
Yasal zorunluluk bulunmasına rağmen bazı kamu kuruluşlarının stajyerlere ücret ödemekten kaçındıkları görülüyor. Bu kuruluşlar arasında yer alan Karayolları Genel Müdürlüğü'nün internet sitesinde ne üniversite ne de lise öğrencilerine ücret verilemediği belirtiliyor. Gerekçe olarak da bütçede bu konuda ödenek konulmaması gösteriliyor. Bu nedenle staj için başvuran öğrencilerin "sigorta ve ücret istemediğine dair" ibarenin yer aldığı bir dilekçe gerektiği ifade ediliyor.
AYLIK 300 TL'YE KADAR ÜCRET VERİLMESİ ZORUNLU
Zorunlu staja tabi üniversite ve lise öğrencilerini çalıştıran işverenler ücret ödemek zorunda. Ödenecek ücret, personel sayısı 20'den fazla olan işyerlerinde net asgari ücretin yüzde 30'undan az olamaz. Personel sayısı 20'den az olan işyerlerinde ise bu oran yüzde 15 olarak uygulanıyor. Bu da şu anki asgari ücret üzerinden aylık 150 ile 300 TL arasında ücret ödenmesi gerektiği anlamına geliyor. Bu minimum tutarı gösteriyor. Okullar ile staj yaptıran işyerleri arasında yapılacak sözleşmeyle bu rakam daha da yükseltilebilir. Staj yapan öğrenci üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim bölümlerinde öğrenim görmüyorsa, okulları tarafından staj yapmaları uygun görülmüşse bile bu öğrenciler için staj yaptıkları işyerlerince ücret ödenmesi zorunluluğu bulunmuyor.